Ένας διάλογος με τον Δημήτρη Μπαλτά , για την Ρωσική φιλοσοφική σκέψη και όχι μόνο....

Με τον Δημήτρη Μπαλτά , βρεθήκαμε μια χειμωνιάτικη νύχτα στην Αθήνα. Η αιτία άσχετη με τα κοινά ενδιαφέροντα , σε σχέση με τον  Βυζαντινό κόσμο  που με απασχόλησε σε επίπεδο διατριβής, αλλά και την ρωσική φιλοσοφία που πάντα με γοήτευε ως ερμηνεία ενός ολόκληρου κοινωνικού μοντέλου , που  επικράτησε επί πολλά χρόνια σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης και όχι μόνο. Ο Δημήτρης Μπαλτάς είναι διδάκτορας της Φιλοσοφίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών) και έχει αφιερωθεί στην μελέτη της ρωσικής φιλοσοφικής σκέψης , ένα τομέα που είχε αγνοηθεί στη χώρα μας. Τόσο σε επίπεδο διατριβής , όσο και σε μεταγενέστερες δουλειές του, ως μονογραφίες ή άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, μας ξεδιπλώνει την αγωνία και την σκέψη των Ρώσων φιλοσόφων που επηρέασαν έντονα την παγκόσμια πραγματικότητα αλλά και μελετήθηκαν (και μελετούνται),  με επιμέλεια στην Αμερική και την Ευρώπη.    Όσο λοιπόν και αν ο λόγος της επαφής μας ήταν καθημερινός , δεν θα μπορούσε να μην καταλήξει σε βάθος. Μέρος του διαλόγου, σας παραθέτω εδώ:

1.            Φιλοσοφία και θρησκεία , θρησκεία και πολιτική, κομβικά ζητήματα στον προνεωτερικό κόσμο μα και σε μια χώρα όπως η Ρωσία της προεπαναστατικής εποχής.

Δημήτρη, πράγματι, τα ζητήματα που αναφέρεις, συζητήθηκαν στην Ρωσία της προεπαναστατικής περιόδου, είτε στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης μεταξύ Σλαβόφιλων και Δυτικόφιλων, είτε στις συζητήσεις και στις προσεγγίσεις μεταξύ των Ρώσων θρησκευτικών φιλοσόφων. Πολλές φορές η θρησκεία βρέθηκε στο στόχαστρο και μάλιστα από ανθρώπους οι οποίοι μεγάλωσαν μέσα σε θρησκευτικά περιβάλλοντα, όπως οι Ρώσοι μηδενιστές.   

2.            Κατά πόσο επηρέασε την επαναστατική περίοδο, αλλά και την εποχή της επικράτησης και της εγκαθίδρυσης της Σοβιετικής Ένωσης , η ρωσική θρησκευτική φιλοσοφία;

Οι Ρώσοι θρησκευτικοί φιλόσοφοι, όπως ο Σ. Μπουλγκάκωφ, ο Ν. Μπερντιάγιεφ, ο Πιότρ Στρούβε, ο Σεμυόν Φράνκ, ο Ιβάν Ίλιν και άλλοι, ήσαν παλαιοί μαρξιστές οι οποίοι μίλησαν για μια ηθική του σοσιαλισμού και ορισμένοι εξ αυτών για ένα χριστιανικό σοσιαλισμό. Επίσης έκαναν λόγο για την νέα συνείδηση, την θρησκευτική, που θα πρέπει να χαρακτηρίσει την Διανόηση, ύστερα από δεκαετίες αμφισβήτησης και απόρριψης της θρησκευτικότητας, αν και όχι αδικαιολόγητης. Εξ άλλου, τόνισαν ιδιαίτερα την αξία του προσώπου σε αντίθεση με την απρόσωπη συλλογικότητα, τοποθέτηση τελείως αντίθετη προς την σοβιετική αντίληψη. 

3.            Ποια η συμμετοχή και η συμβολή των χριστιανών διανοητών στις πρώτες επαναστατικές κυβερνήσεις;

Για την Ρωσία, νομίζω ότι η συμμετοχή των χριστανών διανοητών στις επαναστατικές κυβερνήσεις μετά το 1905 ήταν περιορισμένη και μετά το 1917 ανύπαρκτη. 

4.            Πώς οι κοινωνικοπολιτικές ιδέες συνδέονται με την θρησκευτικότητα;

Στις συζητήσεις πάνω σε πολιτικά ζητήματα ενυπάρχει μία μορφή μεσσιανικής προσέγγισης και αυτό θυμίζει την θρησκεία: τα κόμματα και οι ιδεολογίες τους επιζητούν να εγκαθιδρύσουν επίγειους παραδείσους. Δυστυχώς η ιστορική εμπειρία παραπέμπει  σε επίγειες κολάσεις. Λ.χ. τα παραδείγματα  της σοβιετικής Ρωσίας και της φασιστικής Γερμανίας. 

5.            Μπορεί η φιλοσοφική σκέψη να επηρεάζει και να επηρεάζεται από την περιορισμένη εμπειρία ενός κόσμου – λαού;

Ναι, σε ορισμένο βαθμό μπορεί να συμβαίνει αυτό. Γι' αυτό και γίνεται λόγος για αρχαία ελληνική, γερμανική, ρωσική, κινεζική κ.ά. φιλοσοφία. Βεβαίως, παράλληλα γίνεται λόγος για ευρωπαϊκή, αμερικανική κ.ά. φιλοσοφία. 

6.            Χριστιανισμός και Αριστερά με βάση το ορθόδοξο ρωσικό παράδειγμα

Στην Ρωσία, και στην περίπτωση των Ρώσων θρησκευτικών φιλοσόφων, έγινε μία χαρακτηριστική μετάβαση από τον μαρξισμό στον ιδεαλισμό και από κει στην Ορθοδοξία. Πολύ αργότερα, στην Λατινική Αμερική η λεγόμενη Θεολογία της Απελευθέρωσης  πρόσφερε ένα αντίστοιχο, αν και με διαφορετικές εκδηλώσεις, παράδειγμα. 

7.            Χριστιανισμός και σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα. Σημεία επαφής μα και στιγμές ακραίας αντίθεσης.

Λέγεται από παλαιότερα ότι ο χριστιανισμός είναι μία από τις βάσεις του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Βεβαίως, ιδιαίτερα ύστερα από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, διαπιστώνεται μία αρνητική-αποδομητική και στην πιο ήπια μορφή της αδιάφορη τάση εκ μέρους των ανθρώπων έναντι του θρησκευτικού φαινομένου στην Ευρώπη. Νομίζω ότι η χριστιανική θρησκεία μπορεί να έρθει κοντά στον σύγχρονο Ευρωπαίο και να τον αγκαλιάσει με αγάπη, για να θυμηθώ μία σχετική διατύπωση του Ν. Μπερντιάγιεφ. Ακραίες και προκλητικές συμπεριφορές εκ μέρους των ιερωμένων θα απομακρύνουν ακόμη περισσότερο την θρησκεία από τους λαούς της Ευρώπης.

   

      8.            Εθνικισμός και ορθοδοξία , σε αντιπαράθεση με τον πατριωτισμό και την ανοχή της διαφορετικότητας

Η Ορθοδοξία αγαπά τον Άλλο, δεν θα διδάξει την διαφορετική πρόταση ζωής που ακολουθεί ο Άλλος, αλλά σε κάθε περίπτωση οφείλει να τον αγαπά. Ακραίες συμπεριφορές εκκλησιαστικών προσώπων δεν θα φέρουν πιο κοντά την Ορθοδοξία στην κοινωνία. Ένας πατριωτισμός που σέβεται τον Άλλο, χωρίς εθνικιστική ρητορική, μπορεί να προβληθεί και από την Εκκλησία.

9.            Η ηθική του Ευαγγελίου και ο λόγος υπέρ αδυνάτων , εμπεριέχει μια κοινωνική διάσταση που συγγενεύει με την πολιτική πρόταση μιας έστω και ουτοπικής αριστεράς, των κοινωνικών κινημάτων και της υπεράσπισης των κοινωνικά αδικημένων

Ναι, ο λόγος του Ευαγγελίου βρήκε ιστορικά μία τέτοια πολιτική ανταπόκριση, λ.χ. στην Θεολογία της Απελευθέρωσης, όπως ήδη ανέφερα. Βεβαίως αυτή η συνάντηση δεν μπορεί να λάβει τον χαρακτήρα ενός ένοπλου πολιτικού αγώνα, αλλά άλλες μορφές ειρηνικών παρεμβάσεων (λ.χ. οργάνωση συσσιτίων για τους φτωχούς και ανέστιους, συμπαράσταση στους πρώην φυλακισμένους κ.ά.). 

10.        Ακροδεξιές ιδεολογίες , φονταμενταλισμός και πολιτικός μηδενισμός , σε αντιπαραβολή με την ηθική φιλοσοφία της ορθόδοξης πνευματικότητας.

Αυτές οι ακραίες, ιδεολογίες που δεν σέβονται τον άνθρωπο, δεν έχουν καμία σχέση με την ορθόδοξη πνευματικότητα και επομένως ούτε με την ηθική της. 

11.        Η ηθική ως προϋπόθεση της όποιας σύγχρονης αριστερής πολιτικής

Οπωσδήποτε, Δημήτρη, η ηθική είναι η βάση για την σύγχρονη Αριστερή πολιτική. Αλλά νομίζω ότι η ιστορική εμπειρία δεν μας έχει προσφέρει κάτι τέτοιο τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. 

 

     12.        Η ηθική της προσφοράς, όπως ορίζεται στην ορθόδοξη φιλοσοφική σκέψη, ως ελπίδα μιας κοινωνίας σε κρίση

Η προσφορά και η φιλανθρωπία είναι η απάντηση της χριστιανικής σκέψης στην κοινωνική και οικονομική κρίση. Έτσι θα κατανοηθεί μια Εκκλησία ανοιχτή στον κόσμο. 

     13.        Δυο λόγια για το τελευταίο βιβλίο σου μα και τη συνέχεια της ερευνητικής σου προσπάθειας

Το τελευταίο βιβλίο είναι μια συλλογή κριτικών παρουσιάσεων ξενόγλωσσων βιβλίων που αφορούν πρόσωπα και ζητήματα της ιστορίας της ρωσικής σκέψης. Για την συνέχεια δεν υπάρχει κάτι ήδη ολοκληρωμένο προς έκδοση. Γενικά με ενδιαφέρει η ρωσική σκέψη του 19ου και του 20ού αι. περισσότερο σε ένα πλαίσιο μελέτης και λιγότερο σε ένα πλαίσιο μεταφραστικής εργασίας. 

Πρώτη δημοσίευση στο :https://tempo24.news/eidisi/229344/enas-dialogos-me-ton-dimitri-mpalta-gia-tin-rosiki-filosofiki-skepsi-kai-ohi-mono?fbclid=IwAR3LW7NBmWV8otcCy9EnfmUMxCAZN76s3n5JCVInmsQ6itTjlgA5J9O65uo